Het leven van een cliché
Het leven van een cliché
Een cliché leidt een bijzonder leven. Om te beginnen kent het twee betekenissen. De ene wordt nauwelijks meer gebruikt, de andere betekenis uitentreuren. Waarvan het merendeel overigens tegen wil en dank. Dat maakt een cliché een boeiend fenomeen in de taalkunde.
Laten we met de in onbruik geraakte term beginnen. 'Cliché' is een term uit de drukkerij-wereld, waarmee een druktechniek die gebruikt wordt bij het drukken van illustraties in hoogdruk bedoeld wordt. Spreekt men over een clichéfabriek, dan gaat het dus om een fabriek waar drukvormen voor illustraties worden gemaakt. Ken je deze betekenis niet, dan krijgt het woord iets absurds in de trant van 'moppenindustrie' of 'wolkenmaker'.
Het cliché dat de meeste mensen kennen is de gemeenplaats, een stijlfiguur waarbij een beeldspraak gebruikt wordt die de kracht door het veelvuldige gebruik er van verloren heeft. Een uitdrukking met een baard, om in de stijl te blijven. Van oorsprong een originele, grappige en vindingrijke uitdrukking staat het de meeste mensen inmiddels tegen, omdat de uitdrukking te pas en onpas gebruikt wordt.
Dat wordt soms bewust gedaan, zoals in bovenstaande alinea, maar vaker gaat het niet met opzet. Een goed voorbeeld uit een sollicitatiebrief: 'Ik ben op zoek naar een nieuwe uitdaging.'. En dat elk kind wel eens gehoord heeft op de vraag wat we vanavond eten: 'Hussen met je neus ertussen.'. Of, als je op vakantie gaat: 'Dit heb ik nodig om mijn batterij op te laden.'. Verder kan je tijdens je vakantie 'geroosterd zijn door de zon', gaan de paraplu's tijdens een regenachtige dag 'als warme broodjes over de toonbank' en bij de eerste zonnestralen zegt men van toeristen op het strand dat 'ze als paddenstoelen uit de grond schieten'.
Ook in reclameteksten is men vaak - onbewust - scheutig met clichés. Wat dacht je van 'de koffie staat altijd klaar', 'de klant is koning' en 'service staat hoog in het vaandel'? Het klinkt heel klantvriendelijk, maar de bakker zegt het, de restauranthouder, de schoenmaker, de kapper, de hondentrimmer, het tuincentrum en de meubelwinkel gebruiken dezelfde woorden. Weinig origineel dus.
Wil je een originele tekst en de lezer niet tegen je in het harnas jagen (om er nog één te noemen), zorg dan voor een originele woordkeuze. Een sleetse uitdrukking gebruiken mag best, maar stapel de ene niet op de andere tot ze het plafond raken. Twijfel je? Even in de zoekbalk typen en de zoekmachine laat zien hoe origineel je bent - of niet. Een unieke uitdrukking gevonden? Wie weet slaat het aan en wordt het over een aantal jaar een cliché. Dan kan je in ieder geval zeggen dat jíj een origineel idee had.
Teksten zonder clichés of juist bewust een vol sleetse uitdrukkingen? Schrijversplaza is je hierbij graag van dienst.